Kastelen & Vestingsteden

Geplaatst op zondag 03 december 2006 @ 16:19 , 1678 keer bekeken

De oudste vermelding van Naarden stamt uit ongeveer 800-900 na Christus, 'Naruthi' een plaatsje aan de rand van het Flevomeer.Nadat Naarden in 1350 volledig was verwoest tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, werd het een paar kilometer landinwaarts weer herbouwd als middeleeuwse stad (met muren en torens).


Tijdens de 80-Jarige Oorlog werd Naarden door de Spanjaarden ingenomen en de gehele bevolking op 1 december 1572 door hen uitgemoord om als afschrikwekkend voorbeeld te dienen voor alle opstandige steden in de Nederlanden.

In 1577 verdwenen de Spanjaarden weer en koos Naarden voor de Prins van Oranje.De Spanjaarden hadden de stadsmuren laten afbreken en er moest dus iets gedaan worden om Naarden verdedigbaar te maken. Bovendien lag Naarden zodanig strategisch op de weg naar de rijke koopmansstad Amsterdam en het al even rijke gewest Holland, dat het zeer goed verdedigbaar moest worden. Van de Prins van Oranje kreeg "stercktebouwmeester" Adriaen Anthonisz opdracht Naarden te voorzien van vestingwerken met aarden wallen en bastions, de modernste manier om een stad goed verdedigbaar te maken.Dit bouwproces duurde jaren en jaren.


Pas onder dreiging van Franse legers van Koning Lodewijk de XIV werd het werk hervat, maar te laat. Op 20 juni 1672 namen de Fransen Naarden zonder slag of stoot in.Ze versterkten de vesting door het aanleggen van ravelijnen, een pallisadewal aan te brengen met daarbuiten een tweede vestinggracht.Stadhouder Willem III wilde de stad veroveren en slaagde daar op 11 september 1673 in, vooral omdat de Franse bezetter te weinig geschut had voor een effectieve verdediging.

Het zg. "Oud Nederlandse Vestingstelsel" waarmee Naarden tot dan verdedigd werd, werd opgevolgd door het Nieuw-Nederlands Vestingstelsel" waarvan Generaal Menno, Baron van Coehoorn de belangrijkste voorvechter was. Vestingbouwer D'Yvoy kreeg van de Prins van Oranje de opdracht Naarden te verbeteren en te versterken. Hij gebruikte het Verbeterde Oud Nederlandse Stelsel. Vanaf 1678 ging men verder met het plan van de Franse vestingbouwer Jean Baptiste Bombelle, volgens het Nieuw Nederlands Stelsel. Van Coehoorn was niet erg ingenomen met deze plannen. In 1685 kwam de omwalling van Naarden gereed. De tweede wal, de zogenaamde enveloppe, bleef tot circa 1730 onvoltooid.


In de Franse tijd (1795 - 1814) werd Naarden wederom zonder slag of stoot ingenomen, nu door de Franse Generaal MacDonald. De Franse bezettingsmacht ondernam vrij weinig in Naarden en bouwde alleen een bomvrij hospitaal in een van de bastions. Nadat Napoleon de Volkerenslag bij Leipzig in oktober 1813 had verloren, koos het Koninkrijk Holland weer voor het Oranje gezag. De Franse troepen trokken zich overal terug, behalve uit Naarden. Daar werd het garnizoen versterkt en klaar gemaakt voor een langdurig beleg.


Nederlandse troepen en ongeregeld krijgsvolk onder bevel van Generaal Krayenhoff (later de man achter de Nieuwe Hollandse Waterlinie) sloegen het beleg op voor Naarden en begonnen met beschietingen.De Franse vestingcommandant, Guétard de la Porte, wilde zich ondanks alle beschietingen niet overgeven. Pas toen Keizer Napoleon zelf afstand van de troon had gedaan, gaf de la Porte Naarden over en verliet op 12 mei 1814 met 1100 man met militaire eer de stad


Vanaf 1830 werd begonnen met verbetering en modernisering van de Naardense verdedigingswerken. Vooral na de Frans-Duitse Oorlog van 1870-1872 waarin verschillende militaire vernieuwingen werden ingezet, zoals geschut met 'getrokken lopen' en hoogexplosieve granaten, kreeg de vesting Naarden met aanzienlijke bouwactiviteiten te maken.


Alle verbeteringen ten spijt, werd de vesting in 1885 in één klap waardeloos met de uitvinding van de brisantgranaat. Geen van de bakstenen bouwwerken of kazematten was tegen het geweld van deze granaten bestand. Er kwamen wel een aantal betonnen schuilplaatsen en munitieopslagplaatsen.


Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) bleef Nederland buitenschot, maar riep wel alle dienstplichtigen onder de wapenen en bracht de Waterlinie met haar forten en versterkingen in staat van paraatheid.Naarden werd in die jaren nog wel verstrekt, maar nog slechts met machinegeweren en mortieren.

De werkelijke verdedigingslinie werd verder naar het oosten verplaatst en bestond onder de naam "het offensief voor Naarden" uit een stelsel van loopgraven, prikkeldraadversperringen en betonnen kazematten.

In 1926 werd de vesting Naarden van haar militaire status ontdaan. Niet langer zou de eeuwenoude vestingstad een rol spelen in de verdediging van Amsterdam en Holland.Veel steden hadden vanaf 1874 (vestingwet) hun overbodig geworden vestingwerken gesloopt om te voorkomen dat een vijand ze zou gebruiken. In Naarden gebeurde dat niet. De Stichting Menno van Coehoorn probeerde sinds 1932 historische vestingwerken voor het nageslacht te bewaren. "Menno" hield daarom een vurig pleidooi om de vesting Naarden intact te laten en slaagde daar wonderwel in!


De crisisjaren, Tweede Wereldoorlog en de Wederopbouwperiode zorgden ervoor dat er van restaureren in Naarden weinig kwam. Pas in 1964 begon, na lobby werk door de Stichting Menno van Coehoorn, de Rijks Gebouwen Dienst met het herstel van de inmiddels zwaar vervallen vestingwerken.Vandaag de dag ligt Naarden er weer voorbeeldig bij; een schoolvoorbeeld van het Oude en Nieuwe Nederlandse Vestingstelsel, een uniek 'levend' monument waar werken, cultuur, recreatie, schoonheid en historie hand in hand gaan.


Bron: Vestingmuseum

---