Kastelen & Vestingsteden

Geplaatst op zaterdag 26 december 2009 @ 23:27 , 742 keer bekeken

Niet geschikt voor verdediging

In Duitsland kent men een streng onderscheid tussen de woorden 'Burg', dat we misschien met burcht mogen vertalen en 'Schloss', waarvoor ons woord slot geschikt zal zijn. Het woord 'Burg' gebruikt men bij onze Oosterburen voor een middeleeuws kasteel, waar de nadruk ligt op de verdedigbaarheid. Het woord 'Schloss' daarentegen gebruikt men voor kastelen, die herbouwd zijn tot een bewoonbaar huis, dus waar de verdedigende functie te loor is gegaan, en ook voor een nieuw gebouwde adellijke woning of paleis.
In Nederland gebruikt men de woorden slot, burcht en kasteel door elkaar, zonder dat er een specifieke betekenis aan gehecht kan worden. Zo kennen we enerzijds de Burcht van Leiden, die een verdedigbare functie had en het Muiderslot en Slot Loevestein, die ook een nog steeds herkenbare, verdedigbare functie hebben gehad. De beide laatste voldoen dus niet aan de Duitse criteria.

Gebouwd omstreeks 1680

Slot Zeist wordt ook slot genoemd, hetgeen volgens de Duitse definitie dus wel juist is, want het gebouw werd pas en zeker niet met de bedoeling het een verdedigbare functie mee te geven, integendeel.
De bouwheer van het huidige slot Zeist was een jongen van plezier. Hij had in Parijs, waar hij geacht werd te gaan studeren, de bloemetjes buiten gezet en keerde terug, toen het leven hem door zijn schuldeisers moeilijk werd gemaakt. Maar hij had wel geleerd hoe de Franse adel woonde en dat wilde hij zelf ook wel demonstreren. 

Willem Adriaan, graaf van Nassau

Wie was dan wel deze bouwheer. Wel, dat was Willem Adriaan, graaf van Nassau (sedert 1679) en heer van Odijk. Hij was de kleinzoon van prins Maurits, de befaamde veldheer, die een zoon was van Willem van Oranje, de Zwijger. Prins Maurits, die nooit getrouwd is geweest, had niettemin verschillende kinderen, waarvan de vader van Willem Adriaan er één was.
Terug in het vaderland had Willem Adriaan, vooral door de steun van zijn neef stadhouder Willem III, lucratieve baantjes weten te krijgen, die hem tot een vermogend man maakten. Bovendien trouwde Willem Adriaan met een rijke erfdochter, Elisabeth van der Nisse, die afkomstig was uit Zeeland.

Voorbeeld Versailles

Willem Adriaan had van de Staten van Utrecht toestemming gekregen het oude vervallen Huys te Zeist te vervangen door een nieuw te bouwen huis. Het nieuwe slot moest een soort Versailles worden, vond Willem.
Willem voerde een grootse staat, zoals hij dat ook in Parijs had gedaan, maar op den duur begon zijn gedrag de stadhouder toch te irriteren, zodat diens ruime steun begon af te nemen. De glorie begon te tanen.

Hernhutter Broedergemeenschap

Een kleinzoon van Willem Adriaan zag zich genoodzaakt Slot Zeist te verkopen. Het slot kwam in handen van de Hernhutter Broedergemeenschap, die hiermede in staat werd gesteld de Evangelische Broedergemeenschap in de Nederlanden te vestigen. Ter weerszijden van de laan, die het slot en het centrum van Zeist verbindt, verrezen de achttiende eeuwse gebouwen, die het Broeder- en Zusterplein vormen.

Restauratie

Het slot werd daarna nog enkele malen verkocht en kwam in 1924 ten slotte in handen van de gemeente Zeist, die slot Zeist kocht van een bouw- en exploitatiemaatschappij. Hiermee werd Slot Zeist waarschijnlijk gered van een mogelijke sloop.
De gemeente liet Slot Zeist restaureren en ging het gebruiken voor culturele manifestaties. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het slot gevorderd door de Duitse Weermacht. Door onvoorzichtigheid brak in februari 1945 brand uit in de oostvleugel. Het heeft niet veel gescheeld of het slot zou verloren zijn gegaan, maar het hoofdgebouw bleef door de brand onaangetast, al liep het wel grote waterschade op.
In de zestiger jaren werd Slot Zeist opnieuw gerestaureerd, en wel naar de opvattingen van de zeventiende-eeuwse ontwerpers. Hierbij werd voorbij gegaan aan de wijzigingen die slot Zeist in de achttiende en negentiende eeuw had ondergaan.

Cultuur en commercie

Hoe het ook zij, Slot Zeist is in ieder geval van de ondergang gered en wordt weer gebruikt voor congressen en culturele manifestaties. Het slot wordt tegenwoordig namens de Gemeente Zeist geëxploiteerd als 'een prachtige historische locatie, waar cultuur en commercie elkaar ontmoeten', zoals het in een advertentie werd omschreven.

Ligging

Slot Zeist ligt ten zuidwesten van het centrum van Zeist en is door een ruime bewegwijzering gemakkelijk te vinden. Het is veelvuldig toegankelijk tijdens tentoonstellingen en andere culturele manifestaties.

Bron: Ben Hendruks; www.absolutefacts.nl