Kastelen & Vestingsteden

Geplaatst op zondag 09 oktober 2011 @ 19:40 , 1395 keer bekeken

Een van de oudste kasteelvormen in Nederland

Als er één kasteel in aanmerking komt om als model te dienen voor een van de oudste kasteelvormen in Nederland dan is het wel de Burcht van Leiden in het centrum van de oude stad.

Mottekasteel

Een mottekasteel is een kasteel gebouwd op een kunstmatige hoogte. Die hoogte werd opgeworpen door de grond, die uit een te graven ringgracht komt, op te werpen binnen die gracht. Gaandeweg ontstaat er dan binnen die ringgracht een heuvel. In het geval van Leiden bereikte de heuvel een hoogte van circa negen meter boven het maaiveld. Bij opgravingen in 1923 werd op een hoogte van ruim twee meter onder het huidige niveau een oppervlak aangetroffen dat uit de middeleeuwen dateerde, maar dit oppervlak bleek gebruikt te zijn bij het bouwen van de stenen ringmuur van de burcht. Daarna werd de binnenzijde van de burcht weer opgehoogd tot het huidige peil. Op enkele plaatsen is dat overigens weer wat verlaagd.

Houten cirkelvormige ringmuur

Vaak werd op een opgeworpen motte een houten cirkelvormige ringmuur gebouwd, want de burcht was eigenlijk alleen maar bestemd om in geval van nood bescherming te bieden. In normale tijden woonde en werkte men op de voorburcht. Later werden er op de motte ook, aanvankelijk houten, onderkomens aangebracht. Nog weer later werden de houten muren en gebouwen vervangen door een stenen ringmuur en stenen gebouwen.

Stenen ringmuur

De motte van de burcht van Leiden werd opgeworpen op het punt waar de Oude en Nieuwe Rijn elkaar ontmoeten. Het kan zijn dat de motte al sinds de negende eeuw werd gebruikt als vluchtberg en pas in de elfde of twaalfde eeuw werd bebouwd, maar dat is allemaal niet zeker. Zeker is wel dat er in de dertiende eeuw een stenen ringmuur was. De burcht is opgetrokken uit tufsteen, maar bevat vele delen baksteen. In de burcht van Leiden heeft ooit wel een vierkante hoofdtoren gestaan, maar van verdere gebouwen zijn geen sporen aangetroffen. Of er een voorburcht is geweest, is wel waarschijnlijk, maar de plaats er van is niet bekend.

Vulmuren

De ringmuur van de burcht van Leiden met een hoogte van circa zes meter, is vrijwel cirkelvormig en meet ruim vijfendertig meter in diameter. De muren zijn zogenaamde vulmuren. Dat betekent dat er een binnenmuur en een buitenmuur werden opgetrokken; de ruimte tussen deze muren werd dan gevuld met brokken tufsteen en baksteen en cement. Zo ontstond toch wel een bijzonder stevige ringmuur. De muren van de Leidse burcht zijn echter niet geweldig dik. Een doorsnede van een meter wordt meestal niet gehaald.

Burcht van Leiden dateert uit de twaalfde eeuw

De huidige burcht van Leiden dateert uit de twaalfde eeuw. Dit blijkt uit akten uit het midden van de twaalfde eeuw, waarin namen worden genoemd van mensen die wellicht burggraaf in Leiden zijn geweest. Vanaf 1202 komt de naam van burggraaf Jacob voor, die waarschijnlijk tot het geslacht van de familie van Bokel behoorde en gehuwd was met een jonkvrouwe van Teylingen. In die tijd maakte graaf Lodewijk van Loon aanspraken op het graafschap Holland, maar met behulp van verschillende bekende geslachten, zoals de Egmonds, de van Wassenaars en de Teylingens wist men de graaf te verjagen. waarop Ada, de vrouw van de graaf en dochter van Dirk VII van Holland naar de burcht van Leiden vluchtte. In dit verband wordt de Burcht van Leiden de eerste keer vermeld. Er ontstonden daarna verschillende schermutselingen rond de burcht.

Burggraven

In de loop der jaren zijn er verschillende burggraven, die in de Burcht van Leiden hebben geresideerd. Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten kwam het geregeld tot strijd tussen de verschillende partijen. In 1420 kwam er een beleg van Leiden door hertog Jan van Beieren. De stad moest zich overgeven, waarna het gedaan was met de politieke macht van de burggraaf.

Pieter Post ontwierp rond 1660 de fraaie toegangspoort

Het burggraafschap vererfde. In de zeventiende eeuw moesten de toenmalige eigenaren in verband met geldgebrek de burcht verkopen aan de stad Leiden, die er voor die tijd een vorstelijk bedrag voor betaalde, te weten ƒ 70.000. Sinds die tijd werd de burcht een lusthof en een beetje een symbool voor de ouderdom van de stad. De burcht werd met zorg omringd. Pieter Post ontwierp rond 1660 de fraaie toegangspoort en ook het hek rond de burcht dateert uit die tijd. Aan de voet van de burcht werd het Heerenlogement, compleet met koetshuis gebouwd.

Formele tuin

In het midden van de achttiende eeuw werd er op de burchtheuvel een prachtige formele tuin aangelegd met alles wat daarbij hoorde, geschoren heggen, een prieel, een fontein en dergelijke.
Naar de mode der tijd werd de formele tuin in de negentiende eeuw gewijzigd in een Engelse tuin. Uit die periode dateren de slingerpaden die nu tegen de burchtheuvel op lopen.
Er zijn verschillende restauraties op de burcht uitgevoerd. De laatste dateert uit 1997.

De Leidse burcht is vrij toegankelijk

De Leidse burcht is voor het publiek vrij toegankelijk. Vanuit de stad zal de argeloze bezoeker de burcht niet opmerken, omdat de burcht voor een groot deel door vrij hoge panden wordt afgeschermd. Des te meer is een bezoek aan de Leidse burcht daarom een openbaring. Het oude mottekasteel ligt in het centrum van de stad aan de Burgsteeg en kan via een zeventiende eeuwse voorpoort bereikt worden. Tegenover het oude Heerenlogement en naast een café-restaurant, begint het hek rond de burcht, waarin zich de fraaie toegangspoort bevindt van Pieter Post, versierd met een aantal wapens, waaronder het wapen van Leiden en van Leidse burgemeesters. Daarachter leidt een hoge trap naar de hoofdpoort van de burcht. Deze hoofdpoort wordt geflankeerd door een aantal wapens van Leidse burggraven.

Prachtig uitzicht

In het inwendige van de burcht staan enkele monumentale bomen, te weten twee beuken en een iep, die het inwendige van de burcht toch wel een bijzondere uitstraling geven. Het is een genoegen de muren te beklimmen en een rondwandeling over de weergang met kantelen te maken. Voor de veiligheid is deze weergang bij de jongste restauratie voorzien van een stalen leuning. Het uitzicht over de burcht en buiten de burcht over de stad is zeer indrukwekkend en is voor de bezoeker een speciale ervaring.

Videoclip:
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20081231_burchtleiden01

Literatuur

- Dr. J.G.N. Renaud, De Leidse burcht, deel XX uit de serie 'Nederlandse kastelen', NKS/ANWB, 1974.
- Dorian Kransberg en Hans Mils, Kastelengids van Nederland, Middeleeuwen, Haarlem, 1979.
- Jos Stöver e.a. (red.), Kastelen en buitenplaatsen in Zuid-Holland, Zutphen, 2000.
- Eigen documentatie.