Kastelen & Vestingsteden

Geplaatst op zondag 09 november 2008 @ 13:49 , 2258 keer bekeken

Middeleeuwse kastelen met stevige torens, enge kerkers en smalle wenteltrappen: vooral kinderen zijn er dol op. Nederland telt drie absolute aanraders: het Muiderslot, Ammersoyen en Medemblik.

Jaloers hoeven we bepaald niet te zijn. Middeleeuwse kastelen waren koud en donker en de woonruimte beperkte zich vaak tot enkele vertrekken. De rest was bestemd voor soldaten, want een middeleeuws kasteel had een dubbele functie: bewoning én verdediging.

Die laatste functie verdween toen tegen het einde van de Middeleeuwen de vuurwapens hun intrede deden. Je kon je kasteel wel aanpassen aan de kanonnen, maar dat was omslachtig en kostbaar. En zo werden kastelen steeds meer groot uitgevallen woningen met aangename woonvertrekken en een luxueuze uitstraling.

Dat zien we terug in de vele kastelen die je kunt bezoeken. Ze laten ons hemelbedden zien met donzige dekens, rijkelijk versierde kasten en elegante serviezen. Maar in de Middeleeuwen was dat er allemaal niet. Aanvankelijk diende een stuk brood als ondergrond voor het vlees, pas later kwamen er (houten) borden en nog veel later - we zitten nu in de zestiende eeuw - serveerde men de maaltijd op aardewerk, tin of zilver.

Toch zijn er ook kastelen met aandacht voor de middeleeuwse levenswijze. Drie daarvan springen eruit omdat je er ook je kinderen een plezier mee doet: het Muiderslot, kasteel Ammersoyen en kasteel Medemblik. Vierkante middeleeuwse kastelen zoals kinderen ze zich voorstellen: robuust, met stevige torens, enge kerkers en spannende wenteltrappen.

Om met die trappen te beginnen, let goed op bij uw bezoek: ze draaien altijd naar rechts. En niet toevallig. Probeer maar eens met getrokken zwaard in de rechterhand zo'n trap te beklimmen. Dat is knap lastig. En dus was de omhoog stormende vijand genadeloos overgeleverd aan de verdedigers van het slot. Die stonden namelijk bovenaan de trap te wachten, uiteraard met de wapens in de aanslag.

Het Muiderslot bestaat al sinds 1280, toen Floris V het liet bouwen. Cynisch genoeg werd hij er in 1296 zelf gevangen gezet. De bevolking bleef hem trouw en probeerde Floris te bevrijden. Maar de gevangenbewaarders (met name Gerard van Velzen) raakten in paniek en vermoordden hem.

In het Muiderslot wordt aandacht besteed aan de Gouden Eeuw - toen P.C. Hooft er woonde - maar laat ook de Middeleeuwen aan bod komen. Op de weergang is goed te zien hoe men destijds een kasteel verdedigde. Compleet met kantelen, die de boogschieters bescherming boden tegen vijandelijke pijlen. Je ziet de schietgaten waardoor ze hun pijl en boog op de vijand richtten zonder zich bloot te geven. Via werpgaten in de poorttoren gooiden de verdedigers stenen en andere projectielen op de vijand beneden. Geen kokende olie, zoals vaak wordt verteld, dat was veel te duur. Waarschijnlijk gebeurde dat wel bij grote belegeringen van steden, maar niet bij gevechten om onze Hollandse kastelen.

Met twee kinderroutes hoeven kinderen zich hier bepaald niet te vervelen. Ze kunnen bovendien op een namaakpaard proberen de vijand van zijn paard te stoten. Verkleden in middeleeuwse gewaden kan ook - camera meenemen dus.

Kasteel Medemblik, ook wel Radboud genoemd, geeft een aardige indruk van de manier waarop middeleeuwers sliepen en aten. Er staat bijvoorbeeld een 'zittekist', waarin het beddengoed werd opgeborgen. 's Avonds nam je de dekens en een strozak eruit en legde je je op de kist te ruste. Alleen wie het breed had, sliep op een met dons gevuld matrasje.

Medemblik is ook door Floris V gebouwd en wel om de opstandige West-Friezen op de knieën te dwingen. In 1578 bestond die noodzaak niet meer en werd het kasteel om praktische redenen deels ontmanteld: de stenen waren nodig voor de beschoeiing van de Zuiderzeedijk. Gelukkig zijn eind negentiende eeuw twee woonvleugels gerestaureerd. Toegegeven, niet alles klopt, maar mooi is het wel. En voor kinderen is er een leuke speurtocht.

Het Gelderse Ammersoyen heeft geen speciale kinderroute, maar wel een gids die enthousiast kan verhalen. Over plonsplees bijvoorbeeld, wc's die in de dikke kasteelmuur waren verwerkt. Via een schacht vielen de drollen met een plons in de gracht. Billen afvegen deed je met mos of stro.

Dit schitterende kasteel is veel te onbekend. Terwijl er van alles te zien is. Van de obligate kerker tot een 'eest', bekend van de kruiswoordpuzzels. Daar werden hop en gerst gedroogd voor het bier. Verder geeft de ridderzaal - overigens een negentiende eeuws begrip - een aardig beeld van de ruimte waar de kasteelheer gasten, marskramers en rondtrekkende minstrelen ontving.

In de museumruimte liggen grachtvondsten, waaronder Jacobakannetjes. Deze uit Duitsland afkomstige kannetjes zijn op menig Nederlands kasteel in groten getale aangetroffen. Waarschijnlijk werden ze maar één keer gebruikt, omdat de kannetjes de smaak aannamen van de drank die erin zat. Ordinair wegwerpservies dus. Maar wel middeleeuws.

Informatie en openingstijden:

Muiderslot Herengracht 1, 1398 AA Muiden, www.muiderslot.nl ; Tot en met maart open op za en zo van 12-17 uur.

Kasteel Medemblik, Oudevaartsgat 8, 1670 AC Medemblik, www.kasteelradboud.nl . Tot en met april open op zo van 11-17 uur.

Kasteel Ammersoyen, Kasteellaan 1, 5324 JR Ammerzoden, www.geldersekastelen.nl. Tot en met maart open op woe van 13-17 uur.

Bron: Jeannette van Ditzhuijzen; Trouw (www.trouw.nl); 8 november 2008.