Het thema van Dag van het Kasteel 2021 is Wat? Water! : De rol van water op kastelen en buitenplaatsen.

Met ‘Wat? Water!’ staat het thema dit jaar volledig in het teken van water. Water is heel belangrijk voor kastelen en buitenplaatsen. De slotgracht zorgde voor verdediging en de rivier zorgde ervoor dat bewoners makkelijk en snel op hun buitenplaats konden komen vanuit de stad. Water voor de keuken werd soms ook uit de gracht gehaald. En de wc, die kwam weer in de gracht terecht. Water is in een land als Nederland altijd een actueel thema. Daarom is het noodzakelijk dat er bij kastelen en buitenplaatsen aan waterbeheer wordt gedacht.

Veel kastelen en buitenplaatsen hebben prachtige tuinen en overbossen waar je heerlijk kunt wandelen. Volg een Waterwandeling door de tuin van exclusieve locaties die normaal niet opengesteld zijn. Maak onderweg op kunstzinnige wijze kennis met de geschiedenis van deze bijzondere plek en kom alles te weten over de rol die water hier speelt.

Meer over het thema

In Nederland zijn verschillende waterburchten. Dit type kasteel is direct omgeven is door een of meerdere slotgrachten of door ander water. Voorbeelden van dit soort kastelen zijn het Muiderslot, Slot Loevestein, Kasteel Ammersoyen, Kasteel Radboud en Kasteel Brederode. Er lagen veel meer waterburchten in Nederland. Ten zuiden van het dorp Eelde vind je nog de restanten van een middeleeuws kasteel dat bekend staat onder de naam de Waterburcht. Dit kasteelterrein is één van de weinige burchten in Nederland waar het middeleeuwse verdedigingssysteem, bestaande uit een stelsel van meervoudige wallen- en grachten, nog goed zichtbaar is boven de grond. Bekijk hier het filmpje over de Waterburcht dat gemaakt is als onderdeel van de Archeotrail Fietsroute Groningen voor Dag van het Kasteel 2020.

 
Grachten hadden meer functies, naast verdediging. Belangrijke redenen voor de aanleg en instandhouding van de grachten waren afwatering, transport, en ook riolering.

Veel buitenplaatsen hadden grote moestuinen. Ook werd er vaak land- en bosbouw bedreven. Sommige buitens, zoals Singraven hadden een watermolen. Hier werd hout gezaagd of graan gemaald, vaak van eigen bodem. Een goede waterhuishouding was cruciaal.

 
Een speciaal soort buitenplaats zijn de buitengoederen van de textielfabrikanten. Deze vind je vooral in Twente. Dit zijn moderne landgoederen die veelal tussen 1850 en 1930 gesticht zijn, vaak op de plek van blekerijen of ververijen, de textielindustrie, een industrie waar water van groot belang was. Toen er pleziertuinen werden aangelegd op deze landgoederen nam water weer een belangrijke plek in met de aanleg van vijvers en andere waterlopen.

Heel veel kastelen en buitenplaatsen hebben bijzondere waterornamenten zoals vijvers en fonteinen. Deze prachtige tuinelementen gaven status. De vijvers waren ook goed voor de biodiversiteit en in de winter kon men er ijs uit halen om de ijskelder te vullen.

 
Kastelen en buitenplaatsen en water zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ook nu: een goede waterhuishouding is een noodzaak voor de instandhouding van kastelen en buitenplaatsen. We hebben nu heel veel vragen: Wat doen langere droge en natte periodes met dit erfgoed? Wat zijn de gevolgen voor de historische tuinaanleg en de biodiversiteit? Wat gebeurt met het huis als de gracht leeg komt te staan? Welke planten en bomen zullen verdwijnen door gebrek aan neerslag?